Ton van Haperen: de nestor van het lerarengilde

Ton van Haperen is al decennialang een bekend en uitgesproken figuur in het Nederlandse onderwijslandschap. Dit jaar staat hij veertig jaar voor de klas. Volgens sommigen heeft hij daarmee een ‘Theo Thijssen’ penning verdiend. Ook werkt hij al jaren als leraaropleider aan de Universiteit Leiden. Daarnaast heeft hij zich ontwikkeld tot opinieleider in het publieke debat. Van Haperen staat bekend om zijn confronterende stijl, scherpe analyses en een onmiskenbare passie voor goed onderwijs.

Lesboer

Van Haperen moet lachen als we onze vaste openingsvraag stellen: natuurlijk ziet hij zichzelf als een ‘lesboer’. Het is een geuzennaam die hij met trots uitdraagt. Voor hem draait onderwijs simpelweg om wat er in het klaslokaal gebeurt: de interactie tussen docent en leerling en de overdracht van kennis. De corebusiness van de leraar dus. Dat doet hij met verve: we waren te gast in zijn les, het eerste lesuur - ‘s morgens vroeg om half negen. 

Ton heeft een uitgesproken afkeer van wat hij beschouwt als de ‘bureaucratische ballast’ en de ‘managementlagen’ die ver afstaan van de dagelijkse praktijk van het lesgeven. In zijn optiek moeten scholen zich primair richten op leskwaliteit en het verhogen van leerprestaties, in plaats van zich te verliezen in beleid en modellen die weinig toevoegen aan de kern van het vak.

Opinieleider

Naast zijn werk als docent en leraaropleider is Van Haperen productief als publicist. Hij heeft meerdere boeken op zijn naam staan en publiceert regelmatig opiniestukken over de staat van het Nederlandse onderwijs. Zijn vaste column in het onderwijsblad van de Algemene Onderwijsbond (AOb) is berucht en geliefd: hij schuwt harde kritiek niet en spaart daarbij niemand. In scherpe bewoordingen houdt hij zowel schoolbesturen en beleidsmakers als leraren een spiegel voor.

Een van zijn stokpaardjes is de noodzaak van prestatiegericht onderwijs. Van Haperen verzet zich tegen de trend waarin onderwijs steeds minder gericht is op kennisoverdracht en harde leerresultaten, en waarin ‘zachte’ vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling soms als belangrijker worden gezien dan daadwerkelijk iets leren. Hij pleit voor een onderwijsmodel waarin ‘hard werken’ en resultaten tellen, zonder daarbij het belang van goede relaties tussen docenten en leerlingen uit het oog te verliezen.

Confronteren om verder te komen

Zoals gezegd: Van Haperen staat bekend om zijn confronterende stijl. Hij gelooft dat echte vooruitgang alleen mogelijk is als men bereid is om de ongemakkelijke waarheid onder ogen te zien. Hij wijst op de ‘feodale’ structuren binnen het onderwijs, waarin loyaliteit vaak belangrijker lijkt dan kwaliteit. Docenten die kritiek leveren of verbeteringen voorstellen, worden volgens hem niet altijd gewaardeerd. Hij kan erover meepraten. Dit gebrek aan open dialoog frustreert hem. Van Haperen pleit voor een onderwijscultuur waarin samenwerking en kritische reflectie de norm zijn.

Zijn idealen vertaalt hij naar drie kernprincipes die volgens hem de basis zouden moeten vormen voor een goede school:

• We werken hard – Onderwijs moet gericht zijn op prestaties en vooruitgang.
• Relaties zijn cruciaal – Goede samenwerking tussen docenten en leerlingen is onmisbaar.
• Wie niet meedoet, wordt aangesproken – Er moet een cultuur zijn waarin ondermaats presteren niet wordt genegeerd, maar actief wordt aangepakt.

Een onderwijsverbeteraar

Hoewel hij vaak kritisch is, blijft Van Haperen altijd gericht op verbetering. Hij gelooft heilig dat goed onderwijs staat of valt met de inzet van de docent. Maar om echt impact te maken, moeten leraren bereid zijn om samen te werken, van elkaar te leren en zich niet verschuilen achter excuses. Hij hekelt de neiging van sommige docenten om externe factoren (zoals de achtergrond van leerlingen) als excuus te gebruiken voor tegenvallende prestaties. In zijn optiek moet de leraar juist de spil zijn in het leerproces, ongeacht de omstandigheden van de leerling.

Ton van Haperen is zonder twijfel een invloedrijk figuur in het onderwijs. Het is duidelijk dat hij zijn lange loopbaan heeft gewijd aan het onderwijs en het verbeteren ervan. Met zijn veertig jaar voor de klas is hij wat ons betreft een waardig rolmodel voor velen binnen de beroepsgroep.